Ο κίστος ο κρητικός µε ρόδινα άνθη, ο κίστος ο λαδανοφόρος µε άσπρα άνθη και σκούρα κηλίδα στη βάση των πετάλων, ο κίστος ο µικρανθής µε ρόδινα άνθη και πιο παχιά φύλλα και ο κίστος ο σαλβόφυλλος µε άσπρα άνθη είναι μερικά από τα είδη ξισταριάς που συναντούμε στην Κύπρο και ανήκουν στην κατηγορία των Κιστίδων.

Είναι μικροί, πολυετείς, πολύκλαδοι θάμνοι, µε ωοειδή, προµήκη, ελλειπτικά, αδενώδη φύλλα και ξυλώδεις κορμούς.

Τα άνθη τους είναι σχεδόν εφήμερα μικρά µε 4-5 ρόδινα ἡ άσπρα πέταλα και ο καρπός τους κάψα µε πολλούς σπόρους.

Ανθίζουν από το Γενάρη µέχρι το Μάη και τα βρίσκουμε σε πετρώδη και άγονα µέρη κυρίως σε µακκία βλάστηση στα πεδινά και ημιορεινά σε ολόκληρο το νησί.

Είναι από τα φυτά που θα τα βρούμε µε πολλά διαφορετικά ονόματα, ανάλογα µε την περιοχή που ευδοκιμούν αλλά και τη χρήση που τυγχάνουν.

Στην περιοχή Καρπασίας είναι γνωστά µε το όνοµα λουβιδκιά, στην Πάφο είναι γνωστά σαν λαδανιά ή ληδόνι, γιατί ευδοκιμεί ο κίστος ο λαδανοφόρος, επίσης και σαν κλαϊν ή κλαδίν γιατί τη χρησιμοποιούσαν παλιά για το κλάδωµα του µεταξοσκώληκα.

Στα ηµιορεινά και ορεινά είναι γνωστά σαν ξισταριά ή ξιστάρι και λεούτι.

Μάλιστα τα ξεχωρίζουν σε άσπρο λεούτι που είναι ο µικρανθής, γιατί το χρώμα των φύλλὼν του είναι πράσινο αλλά µε έναν τόνο ασπριδερό σε σύγκριση µε τα άλλα είδη που έχουν σκούρο πράσινο χρώμα φύλλων και τα λένε μαύρο λεούτι.

Άλλα ονόματά τους είναι και τα κουνουκλιά και ληωνιά.

Ο µικρανθής πολλές φορές από πολλούς συγχύζεται µε τη φασκομηλιά ή χαχομηλιά λόγω των φύλλων του, όμως εύκολα µπορεί κανείς να το ξεχωρίσει αν τρίψει ανάµεσα στα δάχτυλα του, τα φύλλα.

Η χαχομηλιά αφήνει ένα ευχάριστο άρωμα, ενώ ο κίστος δε μυρίζει.

Σήµερα στα χωριά η ξισταριά είναι γνωστή περισσότερο σαν φυτό χρήσιμο στα νοικοκυριά, γιατί το χρησιμοποιούν σαν προσάναµµα και για πρώτη ύλη για σάρωθρα.

Παλιά όμως για την Κύπρο είχε µεγάλη σηµασία, γιατί μάζευαν τη βαλσαμώδη ρητίνη τους, το λάδανο, που το εμπορεύονταν και όπως έγραφε στο οδοιπορικό του ο Ποκόνε που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1735 μ.Χ., το λάδανο είχε µεγάλη οικονομική σημασία για το νησί.

Στο λάδανο αναφέρεται και ο  Γεννάδιος στο φυτολογικό του Λεξικό, σχεδόν δύο αιώνες αργότερα και σημειώνει ότι συλλέγεται µόνο γύρω από την Τηλλυρία, όπου φυτρώνουν τα ληδόνια, ο κίστος ο λαδανοφόρος.

Σημειώνει επίσης ότι µόνο ένα µέρος της παραγωγής του καταναλώνεται στη νήσο, ενώ το υπόλοιπο εξάγεται στην Αίγυπτο όπου πωλείται προς 2-4 σελίνια την οκά.

Μάλιστα οι αγρότες είχαν έναν έξυπνο και πρακτικό τρόπο να συλλέγουν το λάδανο. Αφηναν τα κοπάδια τους, πραί µε τη δροσιά, να περάσουν µέσα από τις ξισταριές, οπότε το λάδανο κολούσε στο μαλλί των ζώων.

Κόβοντας τις άκρες των μαλλιών των ζώων και ρίχνοντας τις σε ζεστό νερό, έπαιρναν το λάδανο. Σήµερα όµως έχει χάσει τη σημασία που είχε στο εμπόριο.

Το λάδανο παλιά εθεωρείτο σαν ένα θαυμάσιο φάρμακο αλλά ήταν ακριβό, προσιτό µόνο στους πλουσίους.

Σήµερα το λάδανο, παρ᾽ όλο που έχει χάσει και τη σηµασία του στη φαρμακευτική, γιατί έχει αντικατασταθεί από άλλα είδη, χρησιµοποιείται στη κοσµετική.

Περιέχουν το λάδανο και από όλα τα είδη ο λαδανοφόρος σε µεγαλύτερη ποσότητα. Το λάδανο αποτελείται από ρητίνη, αιθέριο λάδι, κερί, νερό και άλλα συστατικά.

Το λάδανο σε καθαρή µορφή του παλιά χρησιμοποιόταν για έµπλαστρα, όµως και σαν φάρμακο, γιατί είναι τονωτικό, στυπτικὀ, αποχρεμπτικό, αντικαταρροϊκό, αντιδυσεντερικό, διουρητικό και καταπραϋντικό. Όμως περισσότερο χρησιμοποιούνται οι ανθισμένες κορυφές της ξισταριάς.

Το λάδανο χρησιμοποιόταν παλιά όχι µόνο για τη θεραπεία ανθρώπων, έχει µαλακτικές, επουλωτικές και αντιφλογιστικές ιδιότητες, για διάφορα δερµατικά προβλήµατα, τους «γιαράδες», αλλά και σε ζώα.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Κύπριος αγρότης έτρεφε για τα ζώα του µια ιδιαίτερη στοργή, γιατί συνειδοτοποιούσε ότι µε τη βοήθεια τους κέρδιζε τα προς το ζειν για την οικογένειά του. Γι αυτό και στη μακρόχρονη ιστορία του νησιού µας, θα βρούμε καταγραμμένα αρκετά παραδείγματα, για τη στοργή των αγροτών µας προς τα «ζαλτους, που θα τα ζήλευαν και οι πιο φανατικοί ζωόφιλοι της εποχής µας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι ο αγρότης ουδέποτε θα καθόταν για φαγητό, αν δεν είχε προηγουμένως τακτοποιήσει τα ζώα του µε την τροφή τους.

Ο Διοσκουρίδης έπαιρνε τα άνθη τους, τα πολτοποιούσε και τα ανακάτωνε µε κερί µέχρι να γίνουν αλοιφή και τη χρησιμοποιούσε για θεραπεία των εγκαυμάτων και των παλαιών πληγών.

ΔΡ Κυριακή Ζανέττου: Κλείνοντας το κεφάλαιο ξισταριά, θα ήθελα να αναφερθώ σε µια προσωπική εμπειρία.

Ἑτυχε να πέσει στην αντίληψή µου ότι µερικοί χρησιμοποιούσαν αφέψημα από άσπρο λεούτι, τον κίστο το µικρανθή, για να ρίξουν τη χολεστερόλη στο αίμα τους.

Από εργαστηριακές αναλύσεις παρατήρησα ότι πράγματι σε µερικά άτοµα έφερνε αποτέλεσµα, έτσι σύστησα τη συνταγή σε αρκετά άτοµα, που ήξερα ότι προτιμούσαν τα φυτικά παρασκευάσµατα αντί τα φάρμακα, ενώ συνάµα µε αναλύσεις παρακολουθούσαµε τα αποτελέσµατα.

Η µικρή αυτή έρευνα που κράτησε περίπου έξι µήνες, συμπεριέλαβε πάνω από 50 άτοµα, ηλικίας 36-80 χρόνων και αποτελέσµατα αναλύσεων από τρία διαφορετικά κλινικά εργαστήρια.

Το αφέψημα από το άσπρο λεούτι, όπως το δίνουμε πιο πάνω, βοηθούσε τα άτοµα περασμένης ηλικίας, να ρίξουν τη χολεστερόλη τους, όχι όµως και στα νεαρά άτοµα ή στα άτοµα µε έντονη Ψυχολογική φόρτηση.

Ακόμη σε μερικούς είχε ελαφριά πτωτική επίδραση και στη ζάχαρη τους στο αίμα.

Όμως µείωνε τα τριγλυκερίδια καταπληκτικά σε όλες τις ηλικίες.

Ἐκτοτε αρκετοί έχουν µείνει στο αφέψημα της ξισταριάς για να ελέγχουν το επίπεδο των τριγλυκεριδίων στο αίµα τους, χωρίς άλλη θεραπευτική αγωγή ή έντονη δίαιτα.

Υπάρχουν καταγραφές για τελειωτική θεραπεία κολίτιδας και αιμορροΐδων µε αφέψημα ξισταριάς, σε µια κούρα ενός µηνός.

Από το Ιατροσοφικό Μαχαιρά δίδουµε µια συνταγή για τους αιµορρόιδες,

Δια τα σπυριά στον πάτο έσω και έξω:  Ἐπαρε 10 δράµια λάδανον, βάλε τον να βράση µε 4 δράµια λάδι, είτα άλειφε ένα κομμάτι πανί όσο 4 δάκτυλα και βάλλε το εις τον πάτο σου όταν θεν να πλαγιάσης και κάνοντας το έως 8 ημέρας ιατρεύεσαι.

ΕΓΧΥΜΑ: Αφήνουμε τα βότανα για 15 λεπτά σε καυτό νερό, τα σουρώνουμε και πίνουμε.

ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ: 1 με 2 κουταλάκια βότανο, σε 1 φλιτζάνι του τσαγιού με νερό και πίνουμε 3 φορές την ημέρα. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται για πέταλα, άνθη, φύλλα και όλα τα αρωματικά βότανα.

*ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ: Για εξοικονόμηση χρόνου, από το προηγούμενο βράδυ ή το πρωινό μας, ετοιμάζουμε ένα (ολοήμερο) ρόφημα, το βάζουμε σε γυάλινο μπουκάλι ή παγούρι, και το πίνουμε ανά τακτικά χρονικά διαστήματα, καθόλη την περίοδο της ημέρας (από το πρωί έως το βράδυ).

ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ: 3 με 6 κουταλάκια βότανο, σε ποσότητα 3 φλυτζάνια του τσαγιού νερό, το φτιάχνουμε μόνο 1 φορά και το πίνουμε έως ότου τελειώσει.

* Συμβουλές & Μυστικά :

Αφέψημα: Βάζουμε 30-45 γραμμάρια βοτάνου σε έξι ποτήρια νερό και βράζουµε µέχρι να μείνουν τέσσερα ποτήρια νερό, σουρώνουµε και πίνουµε το υγρό, σε δοσολογία ένα ποτήρι τρεις φορές την ηµέρα.

Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιείται πυκνό διάλυµα αφεψήµατός του: Το αφέψημα αυτό είναι θολό και εάν το αφήσουμε, δημιουργεί ένα νεφελώδες ίζηµα, το οποίο δεν πρέπει να πετάµε, αλλά να το παίρνουμε µαζί µε το αφέψημα.

*  Καμία αναφορά παρενέργειας δεν έχει καταγραφεί 

Σημείωση:

Η γεύση προέρχεται από έλαια στα κυτταρικά τοιχώματα των φυτών. Το κόψιμο ή η άλεση σπάει τα κυτταρικά τοιχώματα και απελευθερώνει τη γεύση.

Όλα τα σκευάσματα βοτάνων μπορούν να αποθηκευτούν αποτελεσματικά σε δροσερό, ξηρό και σκοτεινό μέρος, για παράδειγμα μέσα σε ένα ντουλάπι κουζίνας.

Θα πρέπει πάντοτε να ελέγχουμε την ένδειξη ημερομηνίας που ορίζετε από τον κατασκευαστή και η οποία δηλώνει το διάστημα που μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε.

Η ξήρανση των βοτάνων σε πολύ υψηλή θερμοκρασία μπορεί να προκαλέσει απώλεια γεύσης και ιδιοτήτων.

*  Προειδοποιήσεις:

Η παραπάνω περιγραφή του φυτού, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση συνταγή.

Η πληροφορίες που αναφέρονται έχουν αντληθεί από ακαδημαϊκά βιβλία, έρευνες, άρθρα και αναφορές καταξιωμένων βοτανολόγων.

Για τον άνθρωπο κάθε ουσία δυνητικώς μπορεί να έχει ανεπιθύμητο αποτέλεσμα, καθώς αυτό προέρχεται ανάλογα από την ποσότητα της ουσίας που θα μπει στον οργανισμό, και από τη δυνατότητα αυτού να την απομονώσει ή να την αποβάλλει μετά από κάποια επεξεργασία.

Θεωρείτε απαραίτητη η συμβουλή ειδικού πριν από την χρήση του φυτού, καθώς επίσης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο μιας ισορροπημένης δίαιτας.

Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας αν είστε έγκυος, θηλάζετε, βρίσκεστε υπό φαρμακευτική αγωγή ή αντιμετωπίζετε προβλήματα υγείας. Να φυλάσσεται μακριά από τα μικρά παιδιά.